Postęp w dziedzinie lotniczych środków rażenia i użycia bezzałogowych statków powietrznych zmusił radzieckie Ministerstwo Obrony w połowie lat 70. XX wieku do przeglądu wymagań dla istniejących przeciwlotniczych zestawów rakietowych (pzr) i zainicjowania powstania nowego przeciwlotniczego zestawu rakietowego szczebla dywizji o kryptonimie Tor. Mimo trudności w eksploatacji i niedużej liczby zestawy Tor przez kilka dekad pozostawały również w zasobach ukraińskich przeciwlotników i nie zmieniło się to do dziś.
Dosłownie w kilka lat od opracowania i przetestowania dywizjonowych przeciwlotniczych zestawów rakietowych Kub i Osa znacznie wzrosły możliwości i poziom techniczny lotniczych środków przeznaczonych do zwalczania pojazdów opancerzonych. Postęp techniczny umożliwił wykorzystanie bezzałogowych statków powietrznych oraz lotniczej broni precyzyjnej, w tym kierowanych pocisków rakietowych klasy powietrze–ziemia i bomb szybujących. Dlatego też, oprócz tradycyjnej walki z załogowymi statkami powietrznymi, przeciwlotnicze zestawy rakietowe poziomu dywizji miały zapewnić niezawodne przechwytywanie bsp i pocisków manewrujących. Skuteczne rozwiązanie tych zadań wymagało zarówno całkowitej automatyzacji procesu pracy bojowej, jak i zastosowania bardziej wyrafinowanego sprzętu radarowego. Zwalczanie kierowanych środków rażenia wymagało także minimalnego, możliwego do wdrożenia, czasu reakcji zestawu. Odrzucenie wymogu zdolności przeciwlotniczych zestawów rakietowych do samodzielnego pokonywania przeszkód wodnych przy jednoczesnej potrzebie zapewnienia takiego samego poziomu przejezdności, jak w czołgach i bwp, w połączeniu z wymaganiem zwiększenia jednostki ognia, doprowadziło do przejścia z kołowego na gąsienicowe podwozie.
Prace badawcze nad stworzeniem nowego pzr prowadzono zgodnie z uchwałą KC KPZR i Rady Ministrów ZSRR z dnia 4 lutego 1975 roku. Naukowo-Badawczy Instytut Elektromechaniczny Ministerstwa Przemysłu Radiowego ZSRR został wyznaczony na głównego twórcę przeciwlotniczego zestawu rakietowego, który otrzymał oznaczenie 9K330 Tor. Głównym projektantem całego zestawu został mianowany W. Jefriemow, a pojazd bojowy 9A330 powstawał pod kierownictwem I. Drize. Pocisk 9M330 dla zestawu Tor został zaprojektowany przez Biuro Konstrukcyjne Maszyn „Fakieł”, kierowane przez P. Gruszyna. Z kolei Mińska Fabryka Traktorów była odpowiedzialna za opracowanie podwozia pojazdu bojowego.
Na wczesnym etapie projektowania postanowiono zrezygnować z samonaprowadzania pocisków przeciwlotniczych. Rozważano opcję z pochylonym startem pocisków rakietowych, ale w tym schemacie strumień płomienia silnika rakietowego miał negatywny wpływ na antenę radaru. Ponadto umieszczenie zwiększonej jednostki ognia na wyrzutni z pochylonym startem wymagało zwiększenia mocy napędu naprowadzania.
Główny projektant zaproponował więc pionowe wystrzelenie rakiety, co z kolei nałożyło mocne ograniczenie długości rakiety, która mogła mieć nie więcej niż 3 m. Schemat pionowego wystrzelenia rakiet został wcześniej opracowany podczas tworzenia przeciwlotniczych zestawów rakietowych rodziny S-300. Pociski umieszczano w wyrzutni wozu bojowego bez pojemników transportowych i wystrzeliwano pionowo przy pomocy katapult prochowych (Tor jest pierwszym na świecie pzr bliskiego zasięgu z pionowym startem rakiet). Urządzenia startowe i antenowe pojazdu bojowego zostały konstrukcyjnie połączone w jeden blok – swoistą wieżę, która obraca się względem osi pionowej. Pionowe rozmieszczenie ośmiu pocisków przeciwlotniczych wzdłuż osi wieży pojazdu bojowego chroniło je przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi oraz uszkodzeniami bojowymi pochodzącymi od odłamków pocisków i bomb.
Podstawą pojazdu bojowego 9A330 jest samobieżne podwozie gąsienicowe GМ-355, opracowane w biurze projektowym Mińskiej Fabryki Traktorów, które jest zunifikowane z podwoziem przeciwlotniczego zestawu 2S6 Tunguska. Hydromechaniczna skrzynia biegów i hydropneumatyczne zawieszenie ze zmiennym prześwitem zapewniają pojazdowi bojowemu wysoką zwrotność i zwiększoną zdolność do jazdy w terenie. Masa pojazdu bojowego z ośmioma pociskami przeciwlotniczymi i czteroosobową załogą wynosi 32 t. Pojazd bojowy 9A330 zawiera m.in. stację wykrywania i naprowadzania celu, specjalną elektroniczną maszynę obliczeniową, wyrzutnię zapewniającą pionowe, naprzemienne uruchamianie pocisków przeciwlotniczych, a także wyposażenie systemów automatyki startowej, nawigacji, kontroli funkcjonalnej wozu bojowego oraz autonomicznego zasilania za pomocą turbogeneratora gazowego. Zestaw radarowy zapewnia wykrywanie celów powietrznych na wysokościach od 30 do 6000 m, w odległości 25–27 km (powietrzny bezzałogowiec w odległości 15 km). Transmisja sygnałów naprowadzania pocisku odbywa się przez pojedynczy nadajnik. Ta sama antena zapewnia, dzięki skanowaniu wiązką elektroniczną, jednoczesny pomiar współrzędnych celu powietrznego i dwóch pocisków przeciwlotniczych. Pocisk przeciwlotniczy na paliwo stałe 9M330 wyposażono w układ sterowania strumieniem gazu. Masa startowa pocisku 9M330 wynosi 165 kg (w tym głowica – 14,8 kg), długość pocisku to 2898 mm, średnica korpusu – 235 mm, a rozpiętość skrzydeł – 650 mm.
Próby prototypów systemu obrony powietrznej Tor trwały od grudnia 1983 do grudnia 1984 roku na poligonie Emba. 19 marca 1986 roku przeciwlotniczy zestaw rakietowy Tor przyjęto do uzbrojenia. Seryjny kompleks potrafi niszczyć cele powietrzne poruszające się z prędkością do 300 m/s, na wysokościach od 0,01 do 6 km, w odległości od 1,5 do 12 km. Prawdopodobieństwo trafienia samolotu jednym pociskiem przeciwlotniczym wynosi do 0,77, śmigłowców do 0,88, a bsp do 0,955. Czas reakcji kompleksu to 8–12 sekund, z kolei czas przejścia z pozycji marszowej do bojowej wynosi 3 minuty. Załadowanie pełnej jednostki ognia za pomocą pojazdu transportowo-załadowczego zajmuje 18 minut. Produkcję seryjną pojazdu bojowego 9A330 zorganizowano w Iżewskim Zakładzie Elektromechanicznym, pocisku przeciwlotniczego 9M330 w Zakładzie Budowy Maszyn w Kirowie (obecnie Wiatka), a podwozia gąsienicowego w Mińskiej Fabryce Traktorów.
Reklama
Zobacz również
Reklama
Reklama
