Jednomiejscowy samolot szturmowy Su-25 należy do klasy nielicznych powojennych odrzutowych samolotów szturmowych przeznaczonych do bliskiego wsparcia lotniczego. W czasach ZSRR był eksportowany do krajów zaprzyjaźnionych, a po rozpadzie ZSRR wiele maszyn z drugiej ręki trafiło do sił zbrojnych mniejszych państw. W kilku państwach byłego ZSRR podjęto programy modernizacyjne tych maszyn, które doprowadziły do powstania nowych wersji.
Angola
W 1988 roku rząd Angoli podpisał porozumienie ze Związkiem Radzieckim dotyczące dostawy 12 jednomiejscowych samolotów Su-25K i dwóch szkolno-bojowych Su-25UBK. Maszyny weszły na stan 16. Eskadry Myśliwsko-Bombowej (Esquadrão de Caças-Bombardeiros, ECB) z bazy Namibe. W lutym i czerwcu 1990 roku stracono w wypadkach aż trzy Su-25K, a w czerwcu 1994 kolejny samolot jednomiejscowy, który został zestrzelony przez partyzantów z UNITA lub rozbił się z powodu utraty orientacji przez pilota. W latach 90. rząd Angoli dokupił trzy kolejne Su-25UBK. W końcu 2022 roku na stanie Sił Powietrznych Angoli wykazywano łącznie 12 samolotów szturmowych, w tym siedem jednomiejscowych i pięć szkolno-bojowych.
Armenia
Armenia otrzymała samoloty Su-25 z Rosji w ramach niejawnej pomocy wojskowej w latach 1992–1993. W czterech partiach dostarczono łącznie sześć Su-25K (według niektórych źródeł dwa) oraz dwa dwumiejscowe Su-25UBK. Maszyny przebazowane z Krasnodaru i Mozdoku zostały przekazane Armeńczykom w celu utrzymania równowagi militarnej w niespokojnym regionie Zakaukazia. Weszły na stan 1. Eskadry Lotnictwa Szturmowego (Szturmowaja Awiacjonnaja Eskadrilja, SzAE) na lotnisku Gjumri (Szirak). Jeden Su-25K uległ katastrofie w czerwcu 1993 roku. Ponadto w listopadzie tegoż roku Armeńczycy pozyskali kolejny Su-25, nowo wyprodukowany w zakładzie Tbilawiamszeni w Tbilisi i znajdujący się na stanie gruzińskich sił powietrznych, który został porwany przez rosyjskiego najemnika służącego w Gruzji.
Armeńskie Su-25 po raz pierwszy wzięły udział w akcjach bojowych już w 1992 roku, w czasie trwającego od czterech lat konfliktu zbrojnego pomiędzy Armenią i Azerbejdżanem o sporny Górski Karabach. Jeden samolot został zestrzelony w styczniu 1994 roku, prawdopodobnie przez własne oddziały. W 2004 roku Armenia odkupiła od Słowacji osiem jednomiejscowych Su-25K i jeden dwumiejscowy Su-25UBK, a w 2007 roku pięć eksczeskich Su-25K z Gruzji. Samoloty operowały w ramach 121. SzAE z bazy Gjumri. W czasie kolejnej wojny w Górskim Karabachu w 2020 roku armeńskie lotnictwo wojskowe straciło co najmniej dwa samoloty Su-25. W końcu 2022 roku ich flota liczyła 11 jednomiejscowych Su-25K i jeden szkolno-bojowy Su-25UB.
Azerbejdżan
Pierwszy Su-25 na stanie lotnictwa Azerbejdżanu pojawił się w kwietniu 1992 roku, w wyniku porwania przez azerbejdżańskiego pilota z bazy Sitał-Czaj. Maszyna uczestniczyła w nalotach na Górski Karabach w czasie wojny o tę separatystyczną republikę, ale już w czerwcu 1992 roku została zestrzelona. W tym samym roku Azerbejdżan zakupił co najmniej pięć maszyn jednomiejscowych, prawdopodobnie na Ukrainie, bowiem w następnym roku rząd w Kijowie wykazał w rejestrach eksportu broni sprzedaż partii 10 samolotów bojowych do Azerbejdżanu. Maszyny wzięły udział w wojnie o Górski Karabach pilotowane przez najemników. Odnotowywana jest utrata pięciu lub sześciu azerbejdżańskich Su-25 między kwietniem 1992 a październikiem 1994 roku, w tym prawdopodobnie wspomniany uprowadzony egzemplarz.
W latach 2002–2005 Azerbejdżan zakupił 12 używanych Su-25 i jeden nowy Su-25U w Gruzji. W listopadzie 2008 roku podpisano porozumienie pomiędzy Azerbejdżanem a Gruzją dotyczące dostawy 15 nowo zbudowanych Su-25 napędzanych ulepszonymi silnikami R-195, wraz z pakietem obsługowym i logistycznym. Samoloty miały być wyprodukowane przez gruziński zakład TAM. Z uwagi na fakt, że Rosjanie odmówili sprzedaży tych silników, Azerbejdżan zamówił te jednostki napędowe bezpośrednio u rosyjskiego producenta UMPO w Ufie; miały być instalowane w dostarczonych przez Gruzinów samolotach. Płatowce w częściach oraz silniki zostały dostarczone w latach 2010–2011. Kompletacja samolotów następowała w zakładzie lotniczym w Sumgait. Dodatkowo Azerbejdżan zakupił 10 używanych jednomiejscowych Su-25 i trzy dwumiejscowe na Białorusi. Maszyny zostały dostarczone w latach 2009–2013; w tych latach bowiem Białoruś wykazała w rejestrach eksportu broni dostawy 13 samolotów bojowych do Azerbejdżanu. W czasie wojny w Górskim Karabachu w 2020 roku stracono jeden egzemplarz. W końcu 2022 roku na stanie Sił Powietrznych Azerbejdżanu wykazywano siedem jednomiejscowych Su-25 i cztery szkolno-bojowe Su-25U/UB.
Białoruś
Republika Białorusi odziedziczyła po rozpadzie ZSRR część jednostek i dużą liczbę sprzętu wojskowego, w tym samolotów bojowych. Na początku 1992 roku nowo powstałe Białoruskie Siły Powietrzne miały na stanie ponad 90 samolotów Su-25 i Su-25UB (dokładna liczba jest zależna od źródeł) należących do trzech samodzielnych pułków lotnictwa szturmowego (Otdielnyj Szturmowoj Awiacjonnyj Połk, OSzAP), które przejęto po Związku Radzieckim z całym sprzętem: 206. OSzAP w Prużanie, 378. OSzAP w Postawach oraz 397. OSzAP w Kobryniu. Z uwagi na brak środków finansowych w pogrążonym w kryzysie gospodarczym państwie, a przede wszystkim brak pilotów, w 1993 roku większość jednostek z czasów ZSRR rozwiązano, a samoloty przekazano do składowania. Dotyczyło to również 378. i 397. OSzAP. Po reorganizacji strukturalnej lotnictwa samoloty szturmowe zgrupowano w powstałej w tym samym roku z przeformowania 206. OSzAP nowej jednostce – 206. Bazie Lotnictwa Szturmowego (Szturmowaja Awiacyjnaja Baza, SzAB) w Lidzie.
Przez całe lata 90. i pierwszą dekadę XXI w. Białoruś sprzedawała zakonserwowane samoloty. Wśród odbiorców były Azerbejdżan, Peru, Macedonia, Wybrzeże Kości Słoniowej i Sudan. Przed dostawami maszyny były remontowane w 558. Lotniczym Zakładzie Remontowym (Awiacyjny Ramontny Zawod, ARZ) w Baranowiczach. W następstwie sprzedaży części posiadanych samolotów Su-25 za granicę, dowództwo Białoruskich Sił Powietrznych w 2004 roku zlikwidowało bazę lotniczą w Postawach, gdzie znajdowało się większość operacyjnych i nieoperacyjnych szturmowików, a maszyny przebazowano lub przetransportowano na lotnisko w Lidzie, gdzie przeniesiono również dowództwo i infrastrukturę 206. SzAB. W następnym roku wykazywano na stanie aż 70 egz. Su-25 i sześć Su-25UB zgrupowanych w Lidzie. Cztery lata później były to natomiast 44 samoloty Su-25 i Su-25UB. Większość maszyn zmagazynowano jako rezerwę w 558. Bazie Przechowywania Techniki Lotniczej w Baranowiczach.
W 2001 roku 558. ARZ zaprezentował pakiet modernizacyjny samolotu, który oznaczono jako Su-25BM lub Su-25UBM w wersji dwumiejscowej. Maszyna otrzymała system prezentacji danych pilotowi SOI-25 z trzema wyświetlaczami wielofunkcyjnymi MFI-10 i IRP-5 oraz wyświetlaczem przeziernym IŁS-31M, rejestrator lotu Tester-U3-2, system łączności SR-25 z radiostacją R-862 Żurawl lub Prima-DMW i nowy system nawigacyjny SN-25. W cyfrowym systemie sterowania uzbrojeniem PS-25 (SUO-25) wprowadzono możliwość użycia pocisków powietrze-powietrze R-73E, powietrze-ziemia rodziny Ch-29T, bomb kierowanych KAB-500Kr, niekierowanych i kierowanych rakiet S-13 kal. 122 mm i zasobników walki elektronicznej Talisman (wersja eksportowa nazwana Satelit-M2). Planowano również, że znajdujące się w służbie maszyny przejdą modernizację w powyższym zakresie. Prace miał realizować 558. ARZ we współpracy z OKB im. Suchoja oraz rosyjskimi przedsiębiorstwami zajmującymi się modernizacją awioniki lotniczej. Poza tym, na bazie doświadczeń z czasów radzieckich, 558. ARZ w latach 2004–2005 przebudował jeden z dwumiejscowych samolotów z 206. SzAB do wersji przeciwradiolokacyjnej Su-25UTB (pakiet modernizacyjny będący połączeniem Su-25BM i Su-25UBT zamontowano na peruwiańskich samolotach). Samolot otrzymał stację ostrzegania o opromieniowaniu radiolokacyjnym Ł-150 Pastel oraz zasobnik KRK-UO umożliwiający analizę i przesyłanie danych o emisji przeciwnika do głowic pocisków przeciwradiolokacyjnych Ch-58U/E. W tylnej kabinie zamontowano system prezentacji danych SIO-1 z monitorem IM-3M-14, przeznaczony do zobrazowania celów oraz kontroli systemu uzbrojenia przeciwradiolokacyjnego. W 2017 roku zamówiono modernizację dwóch maszyn dwumiejscowych do wersji Su-25UBM, która jednak według dostępnych źródeł nie została zrealizowana.
W 2010 roku rozwiązano 206. SzAB, a samoloty Su-25 przekazano do bazującej na tym samym lotnisku 116. SzAB. W latach 2015–2016 trzy eksbiałoruskie Su-25 dostarczono za pośrednictwem Rosji do Iraku. W czasie eksploatacji na Białorusi stracono dwa samoloty jednomiejscowe. W 2022 roku operacyjne samoloty Su-25 lotnictwa wojskowego Białorusi, w liczbie prawdopodobnie 18 Su-25 i czterech Su-25UB, znajdowały się na stanie dwóch eskadr 116. SzAB w Lidzie, a maszyny niesprawne w 558. BPTL w Baranowiczach.
Reklama
Zobacz również
Reklama
Reklama
