• Autor: Andrzej Zalewski
• Opublikowano: 24 października 2024
• 4 min czytania

Ostatnie kilka miesięcy 1941 roku były czasem, kiedy Wehrmacht wytracił impet rozpoczętej w ramach operacji Barbarossa ofensywy. Po zdobyciu przez Wehrmacht Kijowa we wrześniu, miesiąc później pierwsze elementy Grupy Armii Południe zbliżały się już pod Charków.

Żołnierze niemieccy wkraczający do Charkowa. Mimo, że propaganda III Rzeszy często nawiązywała do przewagi technicznej Wehrmachtu, to nadal koń na dużą skalę wypełniał role logistyczne w armii niemieckiej aż do końca wojny. Bundesarchiv Bild 183-B13548

W Charkowie znajdowały się liczne zakłady przemysłowe, w tym największa fabryka czołgów w ZSRR, odpowiedzialna za produkcje słynnych T-34, czy zakłady lotnicze prowadzące produkcję samolotów bombowych. Sowieci przeprowadzając masową akcję relokacji przemysłu, skupili się również na zakładach charkowskich. Trzy dni przed niemieckim szturmem na miasto, wyposażenie około siedemdziesięciu znajdujących się w Charkowie fabryk przewieziono w głąb Związku Radzieckiego.

Pojazdy z charkowskiej fabryki czołgów. Od lewej: BT-7M, prototypowy A-20, T-34 wczesnej produkcji i T-34 z działem F-34.

Niemiecki pochód przez Ukraińską SRR na wschód mógł być możliwy tylko dzięki zdobyciu najważniejszych węzłów komunikacyjnych, a jednym z nich był Charków. Okrążenie ponad 600 tysięcy radzieckich żołnierzy pod Kijowem znacząco ułatwiło jednostkom Wehrmachtu działanie na Ukrainie, mimo tego Sowieci stawiali jednak nadal mniej lub bardziej skuteczny opór.

Walka o miasto

Do ataku na Charków przydzielono 101 Lekką Dywizję Piechoty generała Josefa Braunera von Haydringena i 57 Dywizję Piechoty generała Antona Dostlera, wspartą dwiema bateriami dział szturmowych StuG III. 21 października niemieccy żołnierze znaleźli się w odległości zaledwie sześciu kilometrów od miasta. Następnego dnia rozpoczęły się walki na przedpolach, Niemcy przeprowadzali rozpoznanie bojem, testując sowieckie przygotowanie do obrony tak ważnego strategicznie miasta. W obronie Charkowa stała składająca się z niewyszkolonych poborowych 216 Dywizja Strzelców. Atak na miasto zaplanowano na godzinę 12.00 23 października, z powodu braku wsparcia artyleryjskiego termin przesunięto jednak na 15.00. Problem z przygotowaniem artylerii mógł być spowodowany błotem utrudniającym poruszanie się po nieutwardzonych drogach, co spowodowało opóźnienie.

Natarcie na miasto wspierały działa samobieżne StuG III. W późniejszym okresie wojny tego typu pojazdy stały się „koniem pociągowym” zastępując do pewnego stopnia konstrukcje wyposażone w wieże.

Ostatecznie doszło do krwawych walk na ulicach miasta, Sowieci w obronie wykorzystywali pola minowe, barykady oraz wszelkiego rodzaju zapory, aby utrudnić Niemcom dalszy postęp w głąb miasta. Podczas walk miejskich główne ulice zmieniają się w korytarze, skupiające ogień przeciwnika. Z tego powodu popularną taktyką było wysadzanie przejść między budynkami, tworząc tym samym przejścia między zbitym zabudowaniem. Niemcy zmuszeni byli również sprawdzać każdy budynek i piwnice, ponieważ w walkach miejskich przeciwnik mógł czaić się w każdym kącie.

Wraki czołgów Panzer III i IV na jednej z charkowskich ulic

Straty niemieckie nie okazały się jednak zbyt duże, a miasto padło jeszcze tego samego dnia, gdyż obrona radziecka okazała się źle skoordynowana. Sowieci przeprowadzili również nieskuteczny kontratak, który przyczynił się do decyzji o wycofaniu się z Charkowa. Miasto znalazło się pod pełną kontrolą niemiecką 24 października 1941 roku.

Charków po zdobyciu przez Niemców stał się największą bazą naprawczą i węzłem komunikacyjnym dla Wehrmachtu na południu. Rok później okolice Charkowa ponownie stały się polem bitwy, kiedy Sowieci przeprowadzili nieudaną ofensywę w maju 1942 roku.