Granatnik jednorazowy nowej generacji AT4 opracowano w przedsiębiorstwie Försvarets Fabriksverk Ordnance (FFV) – obecnie część koncernu SAAB – na początku lat osiemdziesiątych ub. wieku na zamówienie sił zbrojnych Szwecji. Nowa broń miała zastąpić granatnik Miniman (oznaczenie sił zbrojnych Pansarskott m/86) z głowicą kumulacyjną, opracowany w połowie lat 60. i produkowany przez kolejne dwie dekady.
Wymagania wskazywały, że nowa broń ma być lekkim i prostym granatnikiem jednorazowym zdolnym do niszczenia lżej opancerzonych pojazdów z każdego kierunku, czołgów z boków i z tyłu, a także punktów oporu, schronów i umocnień polowych. W 1976 roku w FFV rozpoczęto prace nad nowym typem tego rodzaju broni, w której zastosowano zmodyfikowany dwukomorowy układ miotający granatnika Miniman kal. 74 mm. Z analiz prowadzonych w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Szwecji wynikało, że do neutralizacji czołgu podstawowego potrzeba 3 trafień pociskami granatników przeciwpancernych, co wymaga 5-6 wystrzałów, zatem drużyna piechoty powinna posiadać co najmniej tyle granatników. Z uwagi na konfigurację opancerzenia czołgów podstawowych – najsilniej chronione czołowe sektory kadłuba i wieży – taktyka działania preferowała trafienia w bok i tył pojazdu, w miejsca gdzie osłona pancerna nawet najlepiej opancerzonych czołgów jest zdecydowanie słabsza, a przebijalność w granicach 350-400 mm stali pancernej była wystarczająca.
W 1981 roku rozpoczęto badania wojskowe prototypów broni i po pozytywnym przebiegu testów granatnik przyjęto do uzbrojenia szwedzkiej armii pod nazwą Pansarskott m/86. Pierwsze zamówienie Szwedzi złożyli w 1985 roku. Nową bronią, już w fazie prototypowej, była zainteresowana US Army, która po anulowaniu projektu rakietowego granatnika przeciwpancernego FGR-17 Viper kalibru 70 mm poszukiwała nowego lekkiego środka przeciwpancernego. W 1983 roku granatnik firmy FFV, oznaczony AT4, po serii testów, został wybrany przez amerykańską armię. AT4 został standaryzowany w 1986 roku jako M136 LMW (Lightweight Multipurpose Weapon). W granatnikach dla US Army wprowadzono kilka zmian ergonomicznych, która następnie zostały przyjęte w AT4 produkowanych dla innych odbiorców.
Pierwsza podstawowa wersja granatnika nosi oznaczenie fabryczne AT4 HEAT. Broń jest jednorazowym granatnikiem przeciwpancernym przeznaczonym do zwalczania wozów opancerzonych i innych celów nieopancerzonych. Pod względem konstrukcyjnym broń jest granatnikiem bezodrzutowym, elaborowanym nabojami bocznego zapłonu z pociskami stabilizowanymi brzechwowo. Rura-prowadnica pocisku oraz dysza wylotowa mają konstrukcję z tworzyw sztucznych wzmocnioną włóknem szklanym. Dysza wylotowa typu Venturiego jest od wewnętrznej strony pokryta warstwą aluminium. Do rury-wyrzutni mocowane są rozkładany uchwyt przedni i podpórka naramienna. Z lewej strony wyrzutni zamontowano celownik, z prawej – mechanizmy odpalający i zabezpieczający. Na rurze-wyrzutni zamontowano podpórkę naramienną. W położeniu marszowym wyloty rury-wyrzutni są zabezpieczone zdejmowanymi pokrywami, poza tym na obu końcach granatnika zamocowano dodatkowe osłony z tworzyw sztucznych i gumy. Nabój granatnika o masie 1,8 kg, ze smugaczem ma głowicę kumulacyjną z wkładką z miedzi i ładunkiem zasadniczym w postaci oktolu, czepiec balistyczny stali hartowanej, zaprojektowanego w celu optymalnego zadziałania piezoelektrycznego zapalnika uderzeniowego o działaniu natychmiastowym, nawet po uderzeniu w mocno nachyloną powierzchnię. Stabilizację w locie zapewnia sześć rozkładanych stabilizatorów. Długość broni wynosi 1002 mm, kaliber rury-wyrzutni 84 mm, a masa w położeniu bojowym 6,7 kg.
Pojedyncza głowica kumulacyjna bez prekursora o średnicy 80 mm miała deklarowaną przebijalność do 350 mm stali pancernej. Według producenta zapalnik głowicy gwarantował zadziałanie nawet przy bardzo ostrym kącie uderzenia – około 10°. Zapalnik uderzeniowy nie powoduje wzbudzenia ładunku zasadniczego przy uderzeniu w przeszkody na torze lotu, np. gałęzie, drewno, zwykła blacha stalowa o grubości do 10 mm. Zasięg rozrzutu odłamków wynosi do 50 m.
Mechanizm spustowo-odpalający typu sprężynowego, z możliwością oddania strzału poprzez doczepiane cięgło – w tej konfiguracji granatnik może służyć jako mina kierunkowa. Układ miotający AT4 pierwszej generacji jest zmodyfikowanym rozwiązaniem zastosowanym w granatniku Miniman. Ładunek miotający pocisku umieszczony był w stalowej perforowanej łusce stanowiącej komorę spalania. Podczas strzału gazy z komory wysokiego ciśnienia łuski stopniowo przedostawały się przez perforacje łuski do przestrzeni zapociskowej i przy odpowiedniej wartości ciśnienia zerwane zostawało złącze pomiędzy łuską a pociskiem, który wylatywał z rury wyrzutni. Część gazów wypływało z wyrzutni przez tylną dyszę Venturiego. Łuska stanowiąca komorę wysokiego ciśnienia po wystrzeleniu pocisku pozostawała w wyrzutni. Taki układ miał skutkować zniwelowaniem odrzutu broni. Ładunek miotający nadaje pociskowi w chwili opuszczenia rury-wyrzutni prędkość maksymalną 290 m/s. Uzbrojenie pocisku następuje w odległości 30 m od wylotu rury wyrzutni ta odległość uznawana jest za minimalny zasięg skuteczny AT4.
Strzelanie z granatnika AT4 pierwszej generacji.
Zasięg maksymalny ognia wynosi 300 m dla celów o większych rozmiarach, w tym pojazdów nie poruszających się. Po opuszczeniu rury-wyrzutni pocisk granatnika leci po krzywej balistycznej, która charakteryzuje się przewyższeniem 0 m w odległości 100 m, 0,6 m w odległości 200 m i 1,6 m w odległości 250 m. Wrażliwość na boczny wiatr jest relatywnie niewielka – przy prędkości wiatru 5 m/s zboczenie z toru lotu pocisku wynosi 1 m w odległości 200 m, 2 m w odległości 360 m i do 2,5 m w odległości 400 m. Maksymalna prędkość celu, dla której możliwy jest celny strzał wynosi 60 km/h przy odległości do 150 m. Z uwagi na zastosowany w AT4 układ miotający i wydostające się z rury wyrzutni produkty spalania ładunku miotającego, będące efektem wystrzelenia pocisku, za granatnikiem znajduje się strefa najwyższego niebezpieczeństwa obejmująca obszar kącie rozwarcia 180° w odległości 3 m i strefa wysokiego niebezpieczeństwa, czyli stożek o kącie rozwarcia 90° i długości do 15 m. Według norm amerykańskich strefa najwyższego niebezpieczeństwa (A), czyli stożek o kącie rozwarcia 90° o długości 5 m oraz i strefa niebezpieczna (B) o kącie rozwarcia 30° i długości 100 m.
AT4 ma rozkładany celownik mechaniczny z przeziernikiem i muszką, w położeniu marszowym ukryty pod przesuwanymi osłonami i podnoszony samoczynnie przy użyciu sprężyn po przesunięciu osłon. Nastawy celownika od 100 m do 500 m z podziałką co 50 m. Stała muszka ma konstrukcję pozwalającą na ocenę odległości od standardowego celu typu czołg/pojazd opancerzony o długości kadłuba około 7 m, znajdującego się prostopadle do osi podłużnej granatnika. Na muszce znajdują się występy służące do odmierzania odległości i wyprzedzenia związanego z ruchem poprzecznym celu – w bardzo niskich lub bardzo wysokich temperaturach punkt celowania należy ustalać z określonym przewyższeniem z uwagi na wolniejszy lub szybszy proces spalania ładunku miotającego w porównaniu do temperatury referencyjnej. Graniczne wartości temperatur wymagane do prawidłowego działania AT4 to od -40° C do +60° C.
Strzelanie z granatnika AT4 CS – widoczny równoczesny z wylotem pocisku wyrzut masy przeciwbieżnej mający zredukować odrzut i umożliwić strzelanie z pomieszczeń zamkniętych.
Ewolucja koncepcji walki pododdziałów piechoty i potrzeba wprowadzenia wielozadaniowych głowic do granatników skłoniły producenta do rozpoczęcia prac nad nową generacją AT4. Efektem rozpoczętego w 1989 roku projektu miało być umożliwienie korzystania z broni w pomieszczeniach o ograniczonych powierzchni i kubaturze. Program następnie połączono z pracami mającymi na celu zwiększenie możliwości bojowych granatnika, poprzez wprowadzenie nowych nabojów przeciwpancernych z udoskonalonymi głowicami kumulacyjnymi, nabojów burzących i odłamkowych przeznaczonych do zwalczania schronów, siły żywej, a także nabojów wielozadaniowych podwójnego działania.
W nowej wersji granatnika oznaczonej dodatkowo CS (Confined Space) zastosowano układ miotający z masą przeciwbieżną. Udoskonalenie to pozwoliło również na odpalanie z ograniczonej przestrzeni, o kubaturze do 25 m sześć., tj. ze stanowisk ogniowych wewnątrz budynków, umocnień polowych, a nawet pojazdów. Efektem nowego rozwiązania jest także zredukowanie efektów dźwiękowych do 135 dB, praktycznie beż błysku i przy nieznacznym dymieniu. Nową generację broni ujawniono w 2001 roku. Jednocześnie dokonano modyfikacji produkowanej wersji przeciwpancernej ze standardowym układem miotającym bez przeciwmasy, którą oznaczono AT4 HEAT (High Explosive Anti-Tank). W tej standardowej wersji zastosowano udoskonalony pocisk z pojedynczą głowicę kumulacyjną pocisku o przebijalności zwiększonej do 420 mm stali pancernej.
Pierwsza z nowych odmian to AT4 CS HP (High Penetration) dedykowany do zwalczania silnie opancerzonych pojazdów opancerzonych i ma głowicę z udoskonaloną wkładką kumulacyjną i prekursorem umożliwiającą zwalczanie pojazdów z pancerzem reaktywnym. Deklarowana przebijalność to co najmniej 500 mm stali pancernej (według danych francuskich nawet do 600 mm, choć SAAB podaje 420 mm). Podawany przez producenta zasięg skuteczny to od 20 do 300 m.
Dwa granatniki z rodziny AT4 z pociskami: u góry AT4 HEAT pierwszej generacji z pociskiem z głowicą kumulacyjną, u u dołu AT4CS AST z pociskiem przeznaczonym do zwalczania celów umocnionych.
AT4 CS RS (Reduced Sensivity) ma głowicę kumulacyjną o zdolności penetracji na poziomie AT4 HEAT, czyli około 350 mm stali pancernej, ale zwiększonym efektem oddziaływania wybuchu po przebiciu pancerza – większą ilością odłamków, wyższą temperaturą i ciśnieniem wybuchu – i jest przeznaczony do niszczenia lekko opancerzonych pojazdów i zakrytych stanowisk ogniowych. Podawany przez producenta zasięg skuteczny to od 20 do 300 m.
W 2006 roku rozpoczęto prace nad szwedzko-amerykańskim projektem pod nazwą AT4 CS EBTW (Confined Space Enhanced Blast Tandem Warhead) dostosowanym do prowadzenia ognia z ograniczonej przestrzeni oraz zastosowanie głowicy podwójnego działania z dwuzakresowym zapalnikiem uderzeniowym o działaniu natychmiastowym lub ze zwłoką. Pierwsze granatniki z tymi ładunkami, oznaczone przez koncern SAAB AT4 CS AST (Anti Structure), wyprodukowano w 2008 roku. AT4 CS AST wyposażony jest w pocisk ze wzmocnioną skorupą i tandemową głowicą burzącą, przeznaczoną do burzenia umocnień stałych lub improwizowanych, w tym wzmocnionych żelbetowych, a także do niszczenia lekko opancerzonych pojazdów lub celów nieosłoniętych pancerzem. Pocisk przebija podwójną (beton, lekki pancerz itp.) lub potrójną (mur) osłonę, wybijając w niej otwór i detonuje wewnątrz trafionego obiektu. Obsługujący granatnik ma możliwość ustawienia trybu pracy zapalnika: natychmiastowe lub z opóźnieniem. W pierwszym trybie głowica ma zasadnicze działanie burzące, najlepsze w zwalczaniu lekkich fortyfikacji, w drugim – działanie penetrujące, pozwalające na skuteczne strzelanie do celów lekko opancerzonych i pomieszczeń za ścianami. Granatnik ma standardowo celownik optyczny ze wskaźnikiem laserowym. Podawany przez producenta zasięg skuteczny to od 20 do 200 m.
Granatniki AT4CS nowej generacji, dwa górne z celownikiem ze wskaźnikiem laserowym, u dołu model z celownikiem komputerowym.
W 2014 roku zaprezentowano natomiast odmiany AT4 CS ER (Extended Range) o zwiększonej donośności skutecznej i AT4 CS HE (High Explosive) do zwalczania siły żywej. Odmiana AT4 CS ER ma zwiększony do 600 m zasięg skuteczny przy zachowaniu podobnej trajektorii lotu pocisku przeciwpancernego – zwiększono ilość ładunku miotającego. Wprowadzenie nowej amunicji o większym zasięgu wymusiło zmodyfikowanie celownika zasadniczego granatnika i przystosowanie broni do montażu dodatkowych optoelektronicznych modułów celowniczych. Deklarowana przebijalność to co najmniej 460 mm stali pancernej (co może oznaczać dalsze modyfikacje głowicy kumulacyjnej).
Wersja AT4 CS HE (High Explosive) ma pocisk z lżejszą głowicą odłamkową z prefragmentowanymi elementami wolframowymi, o wydłużonym do 600 m (1000 m przy zastosowaniu skomputeryzowanego celownika) zasięgu, ale z dwoma zapalnikami – możliwa jest eksplozja pocisku nad gruntem (zapalnik czasowy) lub bezpośrednio w celu (zapalnik uderzeniowy ze zwłoką).
Granatniki AT4 nowej generacji mają ten sam kaliber wyrzutni 84 mm, długość od 980 do 1040 mm i masę od 7,8 kg do 8,9 kg. Prędkość maksymalna nowych typów pocisków szwedzkiego granatnika wynosi od 200 do 222 m/s. Pocisk jest uzbrajany w odległości 20 m od wylotu rury wyrzutni. Rury wyrzutni AT4 CS AST, AT4 CS ER i AT4 CS HE mają uchwyt do mocowania wybranego przez odbiorcę układu celowniczego z dalmierzem laserowym i komputerowym przelicznikiem balistycznym. Pozostałe wersje AT4 CS mają standardowe celowniki przeziernikowe z możliwością montażu na broni dodatkowych wskaźników laserowych. Graniczne wartości temperatur wymagane do prawidłowego działania AT4 CS to od -31° C do +50° C.
Do końca 2021 roku granatniki rodziny AT4 zakupiły siły zbrojne i organy rządowe kilkudziesięciu państw: Albanii, Argentyny, Brazylii, Bośni i Hercegowiny, Brazylii, Chile, Chorwacji, Dani, Estonii, Francji, Grecji, Gruzji, Holandii, Indii, Indonezji, Irlandii, Iraku, Kanady, Kolumbii, Libanu, Litwy, Łotwy, Malezji, Polski, Stanów Zjednoczonych, Tajwanu, Wenezueli i Wielkiej Brytanii.
W siłach zbrojnych Stanów Zjednoczonych granatnik AT4 otrzymał oznaczenie M136 – wersje AT4CS mają oznaczenie M136A1.
Po wyborze AT4 jako granatnika jednorazowego dla sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych, już w 1987 roku przekazano do służby pierwszą partię próbną, a następnie rozpoczęto produkcję licencyjną w Alliant Techsystems Inc. W armii amerykańskiej AT4, standaryzowane jako LMAW M136 (Lightweight Multipurpose Antitank Weapon), AT4 stały się podstawową jednorazową bronią wsparcia na szczeblu sekcji i drużyny piechoty zmechanizowanej US Army. Granatniki przystosowano do montażu wskaźników laserowych AN/PAQ-4C, AN/PEQ-2, celownika noktowizyjnego AN/PVS-4 lub termowizyjnego systemu celowniczego AN/PAS-13 TWS (Thermal Weapon Sight). W 1997 roku dla sił zbrojnych USA rozpoczęto produkcję wersji AT4 HEAT. Nowa generacja granatników, przystosowana do użycia z ograniczonej przestrzeni, otrzymała desygnat US Army M136A1. Od 2002 roku zamawiane są dwie nowe odmiany tej rodziny: M136 HP ze zwiększonymi możliwościami zwalczania ciężej opancerzonych pojazdów (odpowiednik AT4 CS HP), M136 HEDP, przeznaczona do niszczenia schronów bojowych i budynków (AT4 CS AST), w ostatnich latach nabywana jest również wersja M136 RS (AT4CS RS). Siły zbrojne Stanów Zjednoczonych zamówiły również modyfikacje podstawowych AT4 do standardu CS i dostosowania do odpalania z pomieszczeń zamkniętych. Według norm US Army AT4 CS można odpalać z pomieszczeń o wymiarach 4,5 x 3,5 x 2,1 m, a za granatnikiem znajduje się strefa niebezpieczna o długości 20 m i kącie rozwarcia 50°.
Drugim użytkownikiem znacznej liczby AT4 jest Francja. Pierwsza transza granatników, które otrzymały akronim ABL (Anti Blindé Léger), została zamówiona przez francuską agencję ds. uzbrojenia DGA (Direction Générale de l’Armement) w 1996 roku. Od początku XXI wieku francuska armia nabywała granatniki w odmianie AT4 CS HP pozwalającej na wykorzystywanie broni w pomieszczeniach zamkniętych z pociskami o oznaczeniu ROQ 84mm EXPL ABL Mle F1. Najnowsze zamówienia obejmują wersje AT4CS HP i AT4 CS AST, wersje te otrzymały nazwę Roquette NG (Nouvelle Generation), spotyka się także nazwę Anti Blindé Léger Mle F1. Granatniki mają standardowe mechaniczne przyrządy celownicze, ale mogą być wyposażone w strzelecki celownik noktowizyjny DIPT 12C ze wzmacniaczem światła szczątkowego. Granatniki AT4 zostały kupione również dla polskich pododdziałów Wojsk Specjalnych. Pierwsza egzemplarze szwedzkich granatników otrzymała w 2001 roku Jednostka Wojskowa „Grom”. Od lutego 2022 roku partie AT4 dostarczane są siłom zbrojnym Ukrainy, które z powodzeniem wykorzystują je w walce z rosyjskimi pojazdami opancerzonymi. Armia ukraińska opublikowała w mediach filmy instruktażowe, pozwalające zapoznać się z tą bronią.
Reklama
Zobacz również
Reklama
Reklama
